Όψιμη Επιφοίτηση

«Είμαι βέβαιος ότι ο Γιώργος Παπανδρέου βλαστημά την τύχη που έριξε σ’ αυτόν τον κλήρο να προχωρήσει στην επικείμενη σφαγή, οφείλει όμως να συνειδητοποιήσει ότι το σημερινό του «χρέος» αποτελεί ένα είδος εκδίκησης της ιστορίας.


Διότι τα τελευταία τριάντα χρόνια, ήταν πρωτίστως οι κυβερνήσεις τού ΠΑΣΟΚ που παραφούσκωσαν με προσωπικό τις δημόσιες υπηρεσίες και ειδικά τις «πολυτελείς» ΔΕΚΟ, οι οποίες σήμερα ξαπλώνουν στην κλίνη του Προκρούστη. Αρκεί να ρίξει κανείς μια ματιά στα ποσοστά που παίρνει η ΠΑΣΚΕ σ’ όλους αυτούς τους οργανισμούς (μεταξύ 50% και 70%), για να καταλάβει τι είχε γίνει διαχρονικά. Εφ’ όσον λοιπόν το ΠΑΣΟΚ καρπώθηκε επί δεκαετίες τα πολιτικά οφέλη αυτών των διορισμών, αποτελεί πράξη στοιχειώδους ιστορικής δικαιοσύνης να εισπράξει τώρα και το πολιτικό κόστος τής κατεδάφισης αυτού του οικοδομήματος.»


.........................................................


«Εκείνα τα χρόνια δημιουργήθηκε το σώμα των εργαζομένων στο δημόσιο και στις ΔΕΚΟ, που αποτελεί σήμερα το σκληρό ΠΑΣΟΚ με το οποίο καλείται να συγκρουστεί ο Γ. Παπανδρέου. Είναι πράγματι σάρκα από τη σάρκα του κόμματος του. Αυτή η σάρκα τον στήριξε με πάθος και αυτήν καλείται τώρα ο πρωθυπουργός να ακρωτηριάσει. Το πιο δραματικό για τον Παπανδρέου είναι ότι αυτός ο σκληρός κομματικός μηχανισμός ήταν η αιχμή του προσωπικού του δόρατος στις εσωκομματικές εκλογές κόντρα στον Βενιζέλο.»

.........................................................

«Ξέρω ότι οι υπουργοί της σημερινής κυβέρνησης μπορούν εύκολα να δείξουν έγγραφα και στοιχεία που αποδεικνύουν ότι η τελευταία κυβέρνηση Καραμανλή διόρισε πάνω από 150.000 υπαλλήλους. Καλά κάνουν και τα λένε, ξεχνούν όμως ότι λίγες μέρες πριν τις εκλογές του 1985 και του 1989, οι αιτήσεις διορισμού στο δημόσιο συμπληρωνόντουσαν κατά χιλιάδες στην Χαριλάου Τρικούπη κι από κει έφευγαν για τις δημόσιες υπηρεσίες. Τότε διορίστηκαν οι δημόσιοι υπάλληλοι που ουρλιάζουν σήμερα, βλέποντας τις αποδοχές τους να μειώνονται και τους οργανισμούς τους να συγχωνεύονται ή να καταργούνται.»

Να υποθέσουμε ότι πρόκειται για όψιμο ρεαλισμό, υπό το κράτος των... "αδήριτων πιέσεων των αγορών", όπως τις ανακάλυψαν εσχάτως και τις επικαλούνται τακτικώς και οι υπέρ του Μνημονίου πράσινοι μαχητές στη Βουλή;

Γέμισε ο τόπος Επιμηθείς...

Και παθολόγος;

Ειπώθηκε από ρεπόρτερ στην γενικά προσεκτική Κρατική Τηλεόραση, σε ρεπορτάζ σχετικά με κρούσματα της νέας γρίππης στην Ελλάδα:

- Ο φίλος του ήδη νοσηλευομένου αισθάνθηκε αιφνιδίως αδιαθεσία και κατέφυγε αμέσως στο ιατρείο του Ελευθέριου Βενιζέλου... (εννοώντας, βέβαια, στο ιατρείο του αεροδρομίου "Ελ. Βενιζέλος")

Ασφαλώς και συγχωρείται. Ο προφορικός λόγος είναι δύσκολος και είναι πρακτικώς αδύνατον να αποφευχθούν κάποια λάθη. Επισημαίνονται, εδώ, απλώς για φαιδρύνουμε λίγο την ατμόσφαιρα...

Ομιλείτε ελληνικά

"Τρίτο ευρωβουλευτή στοχεύει το ΚΚΕ", λέει το Έθνος.

Οι άλλοι δύο, που τους πέτυχε, να ζουν άραγε ή τους τραυμάτισε θανάσιμα;

Προφανώς, το "Σε εκλογή τρίτου ευρωβουλευτή στοχεύει..." είναι ασυγχώρητη μακρηγορία...

Αδέλφια ζείτε, εσείς μας οδηγείτε

Τελέστηκε, διαβάζω, χθες Σάββατο 09 Φεβρουαρίου 2007 το ετήσιο μνημόσυνο για τα θύματα της Θύρας 7. Είκοσι έξι χρόνια έχουν περάσει από το τραγικό δυστύχημα που συνέβη μετά την νίκη (με 6-0) του Ολυμπιακού επί της ΑΕΚ. Εκείνο το ηλιόλουστο στην πόλη μου απόγευμα, έφηβος τότε, παρακολουθούσα το ματς από το ραδιόφωνο ως νεοσσός φίλαθλος της ΑΕΚ.

Ακούστηκαν και φέτος από την τηλεόραση τα γνωστά clichés: «οι ήρωες», «οι θρύλοι», που «ζουν πάντοτε για να μας οδηγούν».

Και αναρωτιέμαι: Με βάση ποιον ορισμό τα τραγικά θύματα της Θύρας 7 ήταν ήρωες;

Σύμφωνα με το λήμμα του λεξικού του Γ. Μπαμπινιώτη, ήρωας είναι κάποιος που προβαίνει σε γενναία πράξη μέχρι σημείου αυτοθυσίας, αυτός που κατορθώνει κάτι εξαιρετικά δύσκολο, αυτός τον οποίο οι άλλοι θαυμάζουν για μια πράξη του ή μιμούνται.

Προέβησαν οι δυστυχείς ποδοπατημένοι μέχρι θανάτου ενσυνείδητα σε θυσία της ζωής τους για κάποιο στόχο που υπερβαίνει τα όρια του ατομικού βίου; Κατόρθωσαν ή έστω επιχείρησαν να επιτύχουν κάτι δύσκολο, επέδειξαν συμπεριφορά άξια μίμησης; Και πού μας οδηγούν, κατά τους τηλεοπτικούς σχολιαστές, τα θύματα; Σε ποια μέθεξη, σε ποια αυτοθυσία, σε ποιο παράδειγμα προς μίμησιν; Ποιος είναι ο της δικαιοσύνης νοητός ήλιος που λάμπει έκτοτε και ποιο το φωτεινό μονοπάτι που αυτός φωτίζει για να το ακολουθούμε εμείς οι ταπεινοί ανώνυμοι;

Ας μη γελιόμαστε. Τραγικά θύματα, ναι, υπήρξαν οι φίλαθλοι που χάσαν άθελα τη ζωή τους εκείνο το απόγευμα, μέσα σε λίγες στιγμές και χωρίς καν να προλάβουν να το συνειδητοποιήσουν. Αλίμονο στους δικούς τους ανθρώπους, οι οποίοι τους θρηνούν ακόμη. Και είναι μοναδική, ιερή και άβατη η στιγμή που κάποιος διαβαίνει εξερχόμενος το κατώφλι της ζωής, ενσυνείδητα ή ασυνείδητα, αθόρυβα ή με ηρωική έξοδο, επώνυμα ή ανώνυμα. Το ίδιο τραγικές και χιλιάδες άλλες απώλειες ζωών από τροχαία δυστυχήματα, καιρικά φαινόμενα, πτώσεις αεροπλάνων, εργατικά ατυχήματα. Και όχι απαραίτητα λιγότερο τραγικός και αυτός ακόμη ο λεγόμενος φυσικός θάνατος. Αλλά το να μιλάμε για «ηρωισμούς» και «φωτεινά παραδείγματα που οδηγούν», εκεί όπου δεν πληρούνται οι στοιχειώδεις προϋποθέσεις γι’ αυτό, είναι βεβήλωση για τους νεκρούς και μέτρο προϊούσας ακρισίας.

Ο αθλητικός οπαδισμός - η υποστήριξη μιας ομάδας, η συμμετοχή στα «κοινά» της, η παρακολούθηση των αγώνων της - και στην πιο ευγενή του ακόμη μορφή, δεν συνιστά πράξη ηρωισμού. (Πόσο μάλλον ορισμένα από τα δυσώδη παραπροϊόντα του...)

Έναν μύθο θα σας πω

Πρόβατον κειρόμενον

Πρόβατον αφυώς κειρόμενον προς τον κείροντα έφα:

"Ει μεν έρια ζητείς, ανωτέρω τέμνε. Ει δε κρεών επιθυμείς, άπαξ με καταθύσας του κατά μικρόν βασανίζειν απάλλαξον."

Προς τους αφυώς ταις τέχναις προσφερομένους ο λόγος αρμόδιός έστι.

Αισώπου Μύθοι, 321

Μετ.: Ένα πρόβατο που το κουρεύαν άτεχνα γυρίζει και λέει στον κουρέα του: "Εάν μεν θέλεις το μαλλί μου, κόβε λιγότερο. Εάν πάλι θέλεις το κρέας μου σκότωσέ με μονομιάς, να με απαλλάξεις έτσι από αυτό το αργό βασανιστήριο". Μύθος σχετικός με αυτούς που εξασκούν άτσαλα μια τέχνη.

Σχ.: Αγαπημένος μου μύθος (και η δική μου επαγγελματική ενασχόληση έχει άλλωστε σημαντικό τεχνικό μέρος), διατυπωμένος λακωνικότατα σε εξαιρετική γλώσσα. Και ένας τρόπος για να ξεφύγουμε για λίγο από τα σώβρακα και τα DVD.

Από τον Αίσωπο στον Jean de La Fontaine και από κει στον Shrek και τον αναιδή γάιδαρό του, ο άνθρωπος σκύβει και αφουγκράζεται ζώα που μιλούν τη γλώσσα του και του λένε αλήθειες που ίσως ο ίδιος θα απέπρριπτε καχύποπτα ή θα προσπερνούσε αν εκφερότανε από ανθρώπου στόμα. Γιατί εκστομίζονται με την αθωότητα και την παντελή έλλειψη δόλου τις οποίες λογική και ευφυΐα στέρησαν ίσως ανεπιστρεπτί από τον άνθρωπο...

Η τέχνη του κυριολεκτείν μεταφορικώς

...και άλλα παράδοξα

Ο πίνακας είναι του Jackson Pollock

Σημείωση συντάξεως: όσοι κουράζονται από τα μακροσκελή κείμενα και τα γλωσσικά τερτίπια (και μάλιστα χρονιάρες μέρες), ας πάνε κατ’ ευθείαν στο τέλος, όπου θα βρουν ευχάριστα βίντεο με οπτικές ψευδαισθήσεις.

Είναι σύνηθες τελευταία στην Ελλάδα να πλειοδοτούμε σε εντυπωσιασμό όταν θέλουμε να προκαλέσουμε την προσοχή των ακροατών ή των αναγνωστών μας. Καθώς μάλιστα τα ακροάματα και τα προς ανάγνωση κείμενα αυξήθηκαν κατακόρυφα, ιδιαίτερα με την άνθιση της ιδιωτικής τηλεόρασης και την εξάπλωση του internet στην Ελλάδα, υπάρχει ένας ιδιόμορφος ανταγωνισμός για πρόκληση και διατήρηση του ενδιαφέροντος του «καταναλωτή» κειμένων, για να πεισθεί να ακούσει ή να διαβάσει ένα κείμενο μέχρι το τέλος. Εχθρός το τηλεχειριστήριο της τηλεόρασης, το «ποντίκι» του υπολογιστή ή και η υπνηλία του προοριζομένου να «καταναλώσει» το κείμενο.

Ανυπεράσπιστο θύμα αυτού του ζήλου για προσέλκυση προσοχής στο ό,τι λέγεται ή γράφεται είναι βέβαια η γλώσσα. Θα αναφερθώ σήμερα σε μια ιδιαίτερη περίπτωση γλωσσικού μαξιμαλισμού, που συνιστά σχιζοειδή de facto ακύρωση της έννοιας της μεταφοράς. Δείτε τα παραδείγματα που ενδεικτικά αλίευσα από κείμενα εφημερίδων, τηλεόρασης ή του internet. Είναι αυθεντικά!

.....................................................................
"Οι γιατροί της Μονάδας Εντατικής Θεραπείας του Ευαγγελισμού δίνουν κυριολεκτικά μάχη με το χρόνο..." (πέφτουν και μπαταριές;)

"Οι υπάλληλοι του ΗΣΑΠ στο κέντρο διαχείρισης κυκλοφορίας των συρμών κυριολεκτικά χτενίζουν τις οθόνες όπου απεικονίζεται η εικόνα που έρχεται από τις κάμερες του δικτύου..." (να πέτυχε άραγε η coupe;)

"Το 1960 ο Υμηττός ήταν κυριολεκτικά «φαλακρό βουνό»..." (η άτιμη η τριχόπτωση!)

"Κυριολεκτικά κεραυνοβολήθηκε ο άτυχος καταναλωτής μόλις άνοιξε τον φάκελο και αντίκρυσε τον λογαριασμό του τηλεφώνου του..." (ενώ αν είχε γείωση...)

"Κυριολεκτικά καυτή η επικαιρότητα απόψε..." (μην αρχίστε να δοκιμάζετε, περιμέντε λίγο να κρυώσει)

"Ο συνάδελφος του διπλανού γραφείου κυριολεκτικά εξερράγη..." (και τα θραύσματά του τραυμάτισαν σοβαρά άλλους τρεις υπαλλήλους)

"Ο προσκεκλημένος της εκπομπής ήταν κυριολεκτικά εκτός εαυτού και κανείς δεν κατόρθωνε να τον ηρεμήσει..." (άλλη μια αξιόπιστη μαρτυρία διαχωρισμού ψυχής από το σώμα και ελευθέρας περιφοράς της στο χώρο)

"Δύο εκατομμύρια λίρες έκαναν κυριολεκτικά φτερά..." (πότε αρχίζει η κυνηγετική περίοδος;)

"Το πρόγραμμα δεν έχει εξασφαλισμένη χρηματοδότηση και μετά τον Σεπτέμβριο βρίσκεται κυριολεκτικά στον αέρα..." (θα πετάξει ή θα πέσει;)

"Στην κυριολεξία φύλλο και φτερό έκαναν το γραφείο του κατηγορουμένου τα αστυνομικά όργανα..." (ευτυχώς που δεν φυσούσε και οι καθαρίστριες μάζεψαν πούπουλα και φύλλα στο λεπτό)

"Κυριολεκτικά εξανεμίζονται τα εισοδήματα των γαλακτοπαραγωγών από τα καρτέλ του γάλατος που λειτουργούν στην αγορά..." (κατά πού φυσάει ο άνεμος, να πάμε να μαζέψουμε το «μαρούλι»;)

"Το πύρινο μέτωπο άφησε πίσω του στην κυριολεξία κρανίου τόπο..." (επιτέλους εντοπίσθηκε η ακριβής θέση της Σταυρώσεως)

"Οι προμήθειες αυτές στην κυριολεξία αφυδατώνουν το Ελληνικό Δημόσιο..." (μήπως να του βάλουνε ορρό;)

"Η κατάστασή του ήταν απελπιστική. Ο χειρουργός σήκωσε στην κυριολεξία τα χέρια ψηλά..." (είχε ξεχάσει να αφήσει και το νυστέρι και παραλίγο να βγάλει κανένα μάτι)

"Η διάταξη αυτή, μετά τις αντιρρήσεις που εκφράστηκαν, μένει κυριολεκτικά μετέωρη..." (τουλάχιστον να μην έχει υψοφοβία...)

"Οι όποιες ενστάσεις θα πέσουν κυριολεκτικά στο κενό..." (αλίμονο σ’ αυτόν που θα βρεθεί από κάτω)

"Η ξενόφερτη δικτατορία έβαλε στην κυριολεξία στο γύψο την Ελλάδα..." (άντε να ’ρθουν και οι φίλοι να ζωγραφίσουν πάνω καρδούλες και να γράψουν ραβασάκια)

"Οι χρεώσεις ήταν απίστευτες. Η εταιρεία στην κυριολεξία μας έγδαρε." (ακούγεται ότι συνεργάζεται με βυρσοδεψεία)

"Οι ιδιοκτήτες στην κυριολεξία θα σας σκλαβώσουν με τη γνήσια κρητική φιλοξενία τους." (κι άλλη σκλαβιά, ακόμα δεν προλάβαμε να σηκώσουμε κεφάλι;)

"Στις μέρες μας η επιστήμη έχει κάνει στην κυριολεξία τεράστια άλματα." (ψύλλος είναι;)

"Η Τουρκία, που ως τις 9 Φεβρουαρίου εμφάνιζε αύξηση 26% στον τουρισμό της, αυτή τη στιγμή στην κυριολεξία καταποντίζεται..." (εμ, χρειάζεται και ναυτοσύνη στον τουρισμό)

"Θραύση στην κυριολεξία κάνει η ανθελληνική προπαγάνδα..." (να πώς θα σπάσω κάτι καρύδια)

"Ο τόπος πνίγεται στην κυριολεξία στο πράσινο..." (να μην κολυμπάει άμα δεν ξέρει μπάνιο)

.....................................................................

Η μεταφορά είναι ένα μαγικό σχήμα λόγου. Αιφνιδιάζει παραλληλίζοντας μια κατάσταση προς μια άλλη, χωρίς να καταφεύγει στο συνδετικό μόριο «σαν» της παρομοίωσης. Η χρήση του όρου «κυριολεκτικά» ή «στην κυριολεξία» ακολουθούμενου από μια μεταφορά ακυρώνει την ομορφιά της τελευταίας, την ευρηματικότητα, την γλαφυρότητα και την τολμηρότητά της, χάρις στις οποίες δικαίως διεκδικεί, νομίζω, μια θέση διάκρισης στα καλλιστεία των γλωσσικών σχημάτων. Ακυρώνει όμως και τον ρόλο της μεταφοράς, αφού μάταια οδηγεί τον αναγνώστη ή τον ακροατή σε αναζήτηση της κυριολεξίας, ενώ νόημα εξακολουθεί να υπάρχει μόνον αν η φράση νοηθεί μεταφορικά (αυτό θέλησα να δείξω με τα δικά μου σχόλια στις παρενθέσεις, καταφανείς παραδοξολογίες, προκύπτουσες εντούτοις ως ευθείες συνέπειες της - κατά προτροπή - κυριολεκτικής ερμηνείας των φράσεων που συνοδεύουν).

Η χρήση βέβαια, στην κυριολεκτική της εκδοχή, μιας φράσης που συνηθέστερα εκφέρεται μεταφορικά, υπό τον όρο όμως ότι επιδιώκεται ενσυνείδητα και είναι συνεπής ως προς το τελικό νόημα, είναι αφ’ εαυτής ένα καθ' όλα θεαματικό γλωσσικό εφεύρημα που ξαφνιάζει. Θαυμάστε το σε μία επιτυχημένη εκφορά του: «Η Θεσσαλονίκη είναι μία καταπληκτική πόλη για να έρθουν ξένοι σπουδαστές. Οι φοιτητές μπορούν στην κυριολεξία να περπατήσουν στα βήματα του Φίλιππου, του Αλέξανδρου και του Αποστόλου Παύλου». Εδώ η κυριολεξία (οι φοιτητές περπατούν εκεί όπου παλαιότερα περπάτησαν ιστορικά πρόσωπα) είναι αυτή που ο συντάξας το κείμενο θέλει να εννοήσει, σε αντιδιαστολή με την συνηθέστερα μεταφορική χρήση της φράσης («ακολουθώ τα βήματα κάποιου» = τον μιμούμαι σε δράση και συμπεριφορά). Αντιθέτως, η άκριτη (σε εμφατικό ρόλο) χρήση τού «στην κυριολεξία» (ή «κυριολεκτικά») δίπλα σε μια μεταφορά, ενώ το νόημα εξακολουθεί να είναι εμφανέστατα μεταφορικό, παραδίδει το όλο εγχείρημα στην θυμηδία και την γελοιοποίηση.

Και μιας και ο λόγος για γλωσσικά παράδοξα, ιδού μερικά οπτικά παράδοξα που αλίευσα στο youtube:

Καλή διασκέδαση!

Εξηγήσεις

Οφείλω εξηγήσεις για την φράση «Οι Αμερικανοί νίκησαν» ή τον χαρακτηρισμό της Αγγλικής ως «γλώσσας των νικητών» στο προηγούμενο post. Ασφαλώς και δεν αναφέρομαι σε κάποιο πόλεμο (ασχέτως αν κάποιες επιμέρους και δευτερεύουσας σημασίας μάχες αυτής της «σύρραξης» δίνονται σε πραγματικά πεδία μαχών με αληθινά όπλα).

Αναφέρομαι στην σύγκρουση πολιτισμών, αντιλήψεων, αλλά και επιμέρους προτάσεων ζωής. Νομίζω ότι στην πραγματικότητα, από τη στιγμή που ξεχωρίσαμε από τα (άλλα) ζώα εξελίσσουμε ως είδος μία αντίληψη σε διάφορες παραλλαγές: Αναγνώριση του αυτοδικαίου χαρακτήρα της νομής αγαθών από το κάθε άτομο του είδους μας, συνδυασμένο με μετριασμό της αγριότητας με την οποία το άτομο επιδιώκει την απόκτηση και νομή αυτών, δημιουργία δηλ. κανόνων και κωδίκων που διέπουν αυτή τη διεκδίκηση μεταξύ ατόμων του ανθρώπινου είδους, πρόβλεψη ασφαλιστικών δικλείδων και θέσπιση διαιτητικών οργάνων. Πρόκειται για εξέλιξη των βιολογικών ροπών για επικράτηση. Απλώς, η πάλη για την ατομική κατίσχυση «εξανθρωπίζεται», μετριάζεται και εν τέλει χρησιμοποιείται για το «κοινό καλό», που είναι βέβαια το με ατομικά κριτήρια καλό των κατά το δυνατόν περισσοτέρων μεμονωμένων μονάδων.

Μεγάλες αλλαγές και επαναστάσεις (πχ. γαλλική, των μπολσεβίκων) πήγασαν από την καταστολή, ακύρωση αυτού του αυτονόητου δικαιώματος του ατόμου για αυτοπραγμάτωση. Όλο εν τέλει το πολιτισμικό οικοδόμημα (και όχι μόνον το δυτικό, αφού η ατομοκεντρική θεώρηση πηγάζει από την βιολογία μας, την φυσική μας νομοτέλεια) βασίζεται σε παραλλαγές αυτής της βασικής συνταγής. Οι κοινωνίες, τα κράτη, οι οργανισμοί συγκροτούνται όχι ως κίνηση ατόμων προς υπέρβαση της ατομικής τους φύσης, αλλά ως προσπάθειες διασφαλίσεως αυτής και των επιμέρους πτυχών και συστατικών της. Αυτή η ατομοκεντρική χρησιμοθηρία διαχέεται παντού: από τους νόμους και τα συντάγματα μέχρι την συντροφικότητα και τον έρωτα. Ενσαρκώνεται, δε, και συνοψίζεται στην εναργέστερη ίσως μορφή της στο «ιερό απόφθεγμα», το θέσφατο του σύγχρονου δυτικού τρόπου του συνυπάρχειν: «Οι αξιώσεις σου σταματούν εκεί που αρχίζουν τα δικαιώματα του άλλου» ή σε όποια άλλη παραλλαγή αυτό εκφέρεται. Πρόκειται για μία «χωροταξική» αντίληψη του υπάρχειν εν κοινωνία, η πεμπτουσία της οποίας είναι αναμφισβήτητα η διαρκής αναζήτηση επιμέρους βελτιώσεων στους κανόνες που ορίζουν τα όρια των επιμέρους μονάδων, σε αυτό το ιδιότυπο «παγκόσμιο κτηματολόγιο ατομικοτήτων». Η «οικοπεδοποίηση» εδώ δεν αμφισβητείται, ρυθμίζεται εν τούτοις κατά το δυνατόν πληρέστερα ο τρόπος ύψωσης των φρακτών στα σύνορα μεταξύ γειτονικών «ιδιοκτησιών».

Η εγωκεντρική χρησιμοθηρία είναι πανταχού παρούσα, απαραίτητο στοιχείο όλων των πτυχών της ζωής. Ακόμη και προϊόντα τεχνολογίας τόσο δημοφιλή και κοινά όσο ο υπολογιστής (και τόσο σημαντικά εργαλεία επικοινωνίας, άρα φορείς προϋποθέσεων για υπέρβαση του εγώ) διαμορφώνονται καίρια για να συντηρούν διογκωμένο το εγώ του ιδιοκτήτη τους. Κοιτάζεις την οθόνη του και αυτή σου ξεδιπλώνει το ηλεκτρονικό εγώ σου, την καθησυχαστική πιστοποίηση ότι και στον αχανή, ασαφή κόσμο της ρέουσας πληροφορίας κατέχεις κάτι με εγωτική αποκλειστικότητα: Μy documents, my pictures, my photos, my retrieved files, my digital editions, my playlists, my music, my videos. My, my, my... Κατάλογος μακρύς από “my”, όσο μακρύς χρειαστεί για να ηρεμήσεις. Μην ανησυχείς, λοιπόν. Είσαι - και εδώ - κάτοχος και νομέας. Μπορείς να κοιμάσαι ήσυχος, ανακουφισμένος, οχυρωμένος.

Και ανώτερες ακόμη λειτουργίες του ανθρώπινου εγκεφάλου, ιδιότητες άγνωστες στα άλλα ζώα, όπως η απόλαυση της τέχνης, είναι σ’ αυτό το πολιτισμικό μοντέλο υπηρέτες της ικανοποίησης του ατόμου, της ατομικής ηδονοθηρίας. «Ακούω μουσική μόνος μου», «εγώ με το iPod μου», «τη βρίσκω» μακριά από ενοχλητικές παρουσίες, «φτιάχνομαι», «έρχομαι στα high μου».

Και εκεί όπου το μήνυμα πρέπει να είναι - περισσότερο από οπουδήποτε - σύντομο, εναργές και μετρήσιμα τελεσφόρο, εκεί που πρέπει να πείσει για άμεση και κατεπείγουσα ηδονοθηρία, στις διαφημίσεις, η λέξη με την ισχυρότερη ίσως πρωτογενή μαγγανεία, αυτή που κάνει να γυρίζουν κεφάλια και να προσανατολίζονται μονομιάς συνειδήσεις ως μυριάδες πυξίδες προς τον μαγνητικό βορρά, η πιο δημοφιλής ίσως και με την μεγαλύτερη αμεσότητα στην έκφραση επιθυμιών, είναι το «θέλω». «Θέλω» αυτό, «θέλω» το άλλο, «θέλω» εκείνο. Και όλα αυτά τα «θέλω τώρα», επιτακτικά, χωρίς καθυστέρηση, δίχως αναβολή. Οξύς ο πέλεκυς του κυνισμού και γραμμική η σχέση: “Spray more, get more”. More and more and more. Η προβληματική που τυχόν αναπτύσσεται είναι επιτρεπτό (ορθόδοξο) να αφορά μόνον την αποτελεσματικότερη μέθοδο ατομικής απόκτησης. Πώς θα τα δώσεις ει δυνατόν όλα, θα παλέψεις για την ατομική κατοχή και νομή, πώς θα αναλωθείς βουλιμικά σ' αυτό, χωρίς όμως και να περιθωριοποιήσεις, να εξοβελίσεις εκτός παιδιάς τους άλλους, γιατί πρέπει και αυτοί να κάνουν την δική τους ατομική προσπάθεια, (ως έχουν δικαίωμα). Τα υπόλοιπα είναι ανόητοι ρομαντισμοί. Οι επιτυχημένοι διαφημιστές δεν κάνουν ποτέ λάθος. Είπαμε, είναι στη φύση μας...

Αλλά και οι θρησκείες, σ’ αυτό το πολιτισμικό παράδειγμα, επιστρατεύονται για να υπηρετήσουν την ατομική χρησιμοθηρία, και μάλιστα στο πιο κρίσιμο για την αμφισβήτησή της σημείο, το θάνατο, την απειλή της αναπόδραστης κατάλυσης του εγώ. Του εγώ που σε διάφορες παραλλαγές και με διάφορες μάσκες βρίσκεται παντού, ακόμα και εκεί που κατ’ όνομα πατείται. Κάποιοι θα πουν: «Καλά όλα αυτά περί κανόνων και νόμων, και ωραία ρυθμισμένα και ορθολογικά, αλλά αφού υπάρχει θάνατος; Αν το εγώ καταλύεται κατά τον θάνατο, αν όλα τελειώνουν σε δύο μέτρα γης, μήπως πρέπει να γράψω στα παλιότερα των υποδημάτων μου τους κανόνες που συντηρούν την κατ’ επίφασιν κοινωνία σε στοιχειώδη συνοχή και να ριχτώ με τα μούτρα στις απολαύσεις, σαν λύκος στις ματωμένες σάρκες, παραμερίζοντας άλλους διεκδικητές; Έτσι κι αλλιώς, μετά το «εν τόπω χλοερώ», γαία πυρί μειχθήτω...»

Αυτό όμως θα καθιστούσε τις «κοινωνίες» ζούγκλες, θα οδηγούσε στην απώλεια οποιουδήποτε ελέγχου, στην εξαγρίωση, και θα απέβαινε τελικά και ατομικώς επιζήμιο, θα έβλαπτε τα περισσότερα άτομα αντί να τα ωφελήσει. Έρχεται λοιπόν η θρησκεία να σε καθησυχάσει και - προτείνοντάς σου επιτρεπτούς κώδικες συμπεριφοράς επενδεδυμένους με υπερκόσμιο κύρος - να σε φιλοδωρήσει με πόντους ατομικής αξιομισθίας, πόντους που θα εξαργυρώσεις στην Άλλη Ζωή, εκεί που (ασφαλώς, και βέβαια) θα παραταθεί εσσαεί, θα διαιωνισθεί η ατομική σου ύπαρξη. Όλα μπαίνουν λοιπόν σε τάξη και το άτομο μπορεί να συνεχίσει να ζει και να αγωνίζεται για ένα δικαιότερο «κοινωνικό» σύστημα, μια ορθολογικότερη κατανομή των ατομικών απολαύσεων, θωρακισμένο μέσα στις ατομικές του βεβαιότητες, ανίκητο. Η (αμαρτωλών) σωτηρία είναι βέβαιη αν τηρηθούν κάποιες αρχές. Και είναι, ασφαλώς, ατομική. Όπως όλα τα έχοντα αξία στον κόσμο αυτό...

Αυτή, κατά το μάλλον ή ήττον, η αντίληψη για το υπάρχειν εν κοινωνία, αντίληψη ατομοκεντρική, αναπαράγεται σε διάφορες παραλλαγές απ’ άκρου εις άκρον της Γης. Αυτό επιδιώκεται, εκεί όπου δεν έχει ακόμα στοιχειωδώς επιτευχθεί: «Nα έχουμε μια δικαιότερη κοινωνία ώστε το άτομο να μπορεί να... κτλ. κτλ.)». Αναζητήσεις μιας διαφορετικής κοινωνίας, από ανθρώπους που αισθάνθηκαν στενά τα όρια μιας τέτοιας πρότασης πολιτισμού, γρήγορα νοθεύτηκαν, συχνά εν τω γεννάσθαι. Κάθε προσπάθεια καταλύσεως των δεσμών της ατομικής αυτοεξορίας κατέληξε σε ταχύτατη (αν και πολλές φορές δυσδιάκριτη) αλλοίωση του χαρακτήρα της και απαξιώθηκε όταν είτε (1) χρειάστηκε να δικαιολογήσει την αξία της με όρους του ατομικώς χρήσιμου (πχ. θρησκεία: «βοήθα τον συνάνθρωπό σου για να πας στον παράδεισο») είτε (2) την κίνηση του προσώπου προς το έτερον από κίνηση ελευθερίας την αλλοτρίωσε σε κίνηση βίαιου πειθαναγκασμού, σε στανική πολτοποίηση σε μια απρόσωπη «μάζα», σε κατάλυση όχι της ατομικότητας αλλά της ετερότητας των προσώπων (πχ. κομμουνισμός).

Αυτό το κυρίαρχο, σήμερα περισσότερο από κάθε άλλη φορά, πρότυπο συστάσεως κοινωνικού κυττάρου το πήραν οι Αμερικανοί από τον Παλαιό Κόσμο, του βάλανε λίγη παραπάνω ελευθερία στις ατομικές επιλογές, δύο μεζούρες παραπάνω δόση κινήτρων ατομικής αποδοτικότητας και βγάλανε μια γενναία δόση κρατικού παρεμβατισμού. Και φτιάξαν αδιαμφισβήτητα την πιο επιτυχημένη συνταγή, το αποτελεσματικότερο και εσωτερικώς συνεπέστερο σύστημα, αυτό που παράγει περισσότερη τεχνολογική εξέλιξη και υλική ευμάρεια και εν τέλει υπόσχεται περισσότερη ηδονοθηρία από οπουδήποτε αλλού. Δεν σας το κρύβω: εκεί θα προτιμούσα να ζω και εγώ.

Δεν είμαι αντι-Αμερικανός, αντιθέτως. Αισθάνομαι ότι χρωστάω πολλά στους Αμερικανούς. Όπως επισημάνθηκε και από αναγνώστη, γράφουμε σε χώρο που μας παρέχεται (δωρεάν) από Αμερικανούς. Έχουμε internet χάρις στους Αμερικανούς, θα συμπλήρωνα εγώ, ενώ θα ήμουν τυφλός και αγνώμων αν δεν ανέφερα ότι στην επιστήμη μου η πιο συστηματική προσπάθεια συλλογής και ταξινόμησης της διεθνούς βιβλιογραφίας έχει γίνει από Κρατική Βιβλιοθήκη των ΗΠΑ και βρίσκεται (αφιλοκερδώς) στο διαδίκτυο. Είναι, δε, τόσο καθολική η αποδοχή της, ώστε να θεωρούνται σημεία αναφοράς για την επιστημονική αξιολόγηση διάφορες θεσπισμένες παράμετροι της παρουσίας του καθενός μας εκεί.

Τα πήγαν καλά λοιπόν οι Αμερικανοί, σε κάθε παράμετρο του λογιζόμενου ως σύγχρονου πολιτισμού. Θα αποικίσουν και πρώτοι από τους ανθρώπους το σύμπαν. Αν αυτό είναι το ζητούμενο, αν ο σύγχρονος δυτικός τρόπος ζωής ρυθμίζει απολύτως τα του βίου και απαντά οριστικά στις θεμελιώδεις αναζητήσεις της έλλογης ύπαρξης, αν σε τίποτε δεν μπορούμε (ή δεν βλέπουμε τον λόγο) να διαφοροποιηθούμε από αυτόν, αν ένας παράδεισος πραγμάτωσης, ολοκλήρωσης, μεταρσίωσης του ατόμου είναι ό,τι καλύτερο μπορούμε να ονειρευθούμε, ας τον αντιγράψουμε κατά γράμμα, και μαζί με αυτόν και την γλώσσα του: την γλώσσα των νικητών. Άλλωστε, όλα τα άλλα τα έχουμε ενσυνείδητα ή ασυνείδητα υιοθετήσει. Μολύνουμε ως Αμερικανοί (και χειρότερα ίσως), καταναλίσκουμε ως Αμερικανοί, σκεπτόμαστε, ερωτευόμαστε, προσευχόμαστε και ελπίζουμε ως Αμερικανοί. Τόσο που ο αντι-Αμερικανισμός μας να κρύβει ατέχνως γενναίες δόσεις συμπλέγματος κατωτερότητας.

Αν πάλι έχουμε την υποψία ότι η διαρκής βελτίωση ενός ατομοκεντρικού μοντέλου - χωρίς να θιγεί ο πυρήνας του - δεν είναι υποχρεωτικός μονόδρομος, δεν δίνει επαρκή απάντηση σε όλα, ας απορροφήσουμε κριτικά, δημιουργικά, όσα στοιχεία του δυτικού τρόπου ζωής (που έτσι κι αλλιώς εμπεριέχει θεμελιώδεις παραμέτρους εκπολιτισμού του ανθρώπινου θηρίου) κρίνουμε σκόπιμο. Και ας αναζητήσουμε και σε άλλους πολιτισμούς και άλλες εκφορές λόγου αλλά και σε καινό λόγο, σε διαφορετικές εμπειρίες του υπάρχειν και κοινωνείν, το γνήσια νεωτερικό. Αυτό που καλύτερα θα μπορούσε να ικανοποιήσει τις αναζητήσεις όσων αρνούνται πεισματικά να ευθυγραμμισθούν με τις υπαγορεύσεις της ζωώδους άλογης φυσικής νομοτέλειας, έστω και στην πιο εκλεπτυσμένη της μορφή. Ας ψάξουμε, ψηλαφώντας στο σκοτάδι, μακριά από έτοιμες λύσεις και αναμηρυκασμένες τροφές. Ας γράψουμε και δύο αράδες διαφορετικές, δικές μας, σε μια λευκή σελίδα. Και αν ό,τι βγει είναι μια αγωνιώδης κραυγή επιθυμίας λύτρωσης από τις χρυσές αλυσίδες του εαυτού μας, δεν πειράζει αν είναι άτεχνη, παράφωνη, κακόηχη. Αρκεί να μην αποδειχθεί - για πολλοστή φορά - ότι είναι ο ατομισμός μας και πάλι που ουρλιάζει, μεταμφιεσμένος επιδέξια.

Υ.Γ.(1): Όσοι είχαν το κουράγιο να διατρέξουν τις γραμμές αυτές μέχρι τέλους, ας με συγχωρήσουν αν τους απογοήτευσα. Δεν έχω υπόβαθρο φιλοσοφίας ούτε κοινωνιολογίας και ίσως για τον έχοντα την εμπειρία των επιστημών αυτών τα προηγούμενα να φαίνονται αφόρητες κοινοτοπίες ή ερασιτεχνικές ακροβασίες. Ούτε διακρίθηκα για την οικονομία του λόγου. Αλλά δεν μπορούσα να γράψω λιγότερα!

Υ.Γ.(2): Οι πίνακες είναι της Kristin Gustavson.

Υ.Γ.(3): Το προηγούμενο post είναι ανοικτό για τυχόν σχόλια που αφορούν και το τρέχον.

Come on! Make my day...

“you can drive/
but you can’t drink

you can drink/
but can’t drive

freedom of choice baby...”

Αυτή την εικόνα αντίκρισα και τα παραπάνω διάβασα σε σταθμό του Μετρό. Πρόκειται για δημιουργία (αν θυμάμαι, φοιτητή σχολής εφαρμοσμένων τεχνών). Επελέγη από φορείς με σκοπό προφανή την αποτροπή της οδήγησης υπό μέθη.

Δεν θα συζητήσω την υποκειμενική αισθητική αξία της διαφήμισης (είναι πάντως δουλειά μισής ώρας στον υπολογιστή, ενώ η σύλληψη - δρόμος και ορίζοντας - δεν είναι και η πλέον πρωτότυπη) αλλά το κείμενο που επελέγη για να εκφράσει το μήνυμα της διαφημιστικής εκστρατείας.

Στα αγγλικά βέβαια. No doubt. Απευθύνεται, υποθέτω κυρίως σε Έλληνες υπηκόους. Και όμως, για να αποκτήσει κύρος αδιαμφισβήτητο και αίγλη εξωτική, για να προσελκύσει την προσοχή και να καθηλώσει τα βλέμματα, έπρεπε να είναι γραμμένο στην αγγλική. It just should. Το ίδιο κείμενο σε ελληνική απόδοση είναι πιθανόν να γεννά (σκέφτηκαν ή υποσυνείδητα θεώρησαν ο δημιουργός του και αυτοί που το επέλεξαν) αντίδραση, καχυποψία. “Ποιος είναι αυτός που μας κάνει μαθήματα ηθικής; Άκου ελευθερία επιλογής! Κάνας θεολόγος θα ’ναι...” Και ακόμα: “Δεν πάει να κουρεύεται...” Ενώ εκτοξεύεις μια αγγλικούρα και αυτό που φαινόταν ηθικοπλαστική μεγαλοστομία μετατρέπεται αυτομάτως σε παγκόσμια αλήθεια που πρέπει να γίνει και εδώ επιτέλους αποδεκτή. That’s the way it is.

Η διείσδυση και η απήχηση του αντιαμερικανισμού στην Ελλάδα είναι γνωστή. Κάποιος είπε ότι “ο αντιαμερικανισμός είναι ο μεταμοντέρνος εθνικισμός των Ελλήνων”. Για όλα φταίνε οι Αμερικάνοι. Εσχάτως και για το περιβάλλον. Ασχέτως του γεγονότος ότι τα μισά, σχεδόν, αυτοκίνητα στην Αθήνα κυκλοφορούν με αχρηστευμένο καταλύτη εν γνώσει των ιδιοκτητών τους, είτε από εσκεμμένη αμέλεια είτε (συνηθέστερα) από επιθυμία αυξήσεως της ιπποδύναμης. Ασχέτως αν εμείς οι ίδιοι δεν εγκαταλείπουμε το αυτοκίνητό μας σχεδόν ποτέ, ούτε για να πάμε στο περίπτερο. (Και) το περιβάλλον το καταστρέφουν (ποιοι άλλοι;) οι τρισκατάρατοι Αμερικάνοι.

Αλλά το έχει η μοίρα να αγαπάς κρυφά αυτό που φανερά μισείς θανάσιμα. Να υιοθετείς τις αξίες και να μιμείσαι τον τρόπο ζωής του (θεωρούμενου από εσένα τον ίδιο ως) δυνάστη σου. Να μισείς τον καπιταλισμό και να ζεις με τα προϊόντα του και μόνον γι' αυτά. Και τελικά να απαξιοίς να εκφραστείς στην γλώσσα σου, μια πανέμορφη γλώσσα 3.000 χρόνων, την οποία βάζεις στο περιθώριο, για χάρη της γλώσσας των νικητών, και μάλιστα στην πιο απλoϊκή έκφανσή της.

Γιατί έτσι είναι φίλτατε. Μάθε το και χώνεψέ το. Οι Αμερικανοί νίκησαν. Φρίττεις όταν το ακούς, το ξέρω, αλλά όταν επιλέγεις να μην εκφράζεσαι στην μητρική σου γλώσσα αποκαλύπτεις αυτό που ενδόμυχα ξέρεις: Ότι η πρόταση πολιτισμού της πατρίδας σου έχει χλωμιάσει. Ότι το είναι, σκέπτεσθαι και ομιλείν ως Έλληνας δεν συγκινεί ούτε εσένα τον ίδιο. Ότι τίποτε δεν βρίσκεις να ψελλίσεις, τίποτε εναλλακτικό να αντιτάξεις στο κυρίαρχο πρότυπο του ζειν που εξαπλώνεται ταχύτατα παγκοσμίως.

Και θέλεις να δείξει κατανόηση και ο Matthew Nimitz... Καλά και άγια σου τα 'πε ο άνθρωπος. Όπως σου αρμόζει. Αστόχησε μόνο, είναι αλήθεια, ελαφρώς στον τρόπο. Δεν κατάλαβε την ψυχοσύνθεσή σου και άρχισε τις αναλύσεις περί βίας στην ιστορία, πολιτειακών αξιών και άλλων δυσνοήτων και εν πολλοίς περιττών. Δεν έμαθε, φαίνεται, ότι εδώ τελευταίως μισούμε τις περίπλοκες εκφράσεις και τις περισπούδαστες αναλύσεις, ότι ο δεύτερος (μετά τον πηθικισμό) λόγος που η αγγλική έγινε de facto επίσημη γλώσσα του ελλαδικού κρατιδίου είναι η μέχρις εξηλιθίωσης απλοϊκότητα με την οποία εκφράζεται ο μέσος χρήστης της, στο μεγάλο σχολείο του Hollywood. No messy thoughts, no hard feelings. Ο Αλέξανδρος, λέει, ήταν σφαγέας. Κατέστρεψε, λέει, πολλές πόλεις. Δεν προήγαγε, λέει, την δημοκρατία. Η ιστορία σας, λέει, δεν έχει δα και τόσο μεγάλη αξία για να ερίζετε γι' αυτήν. Μα, ας το έλεγε αλλιώς: “Greek history sucks. It's all a pile of shit”. Όσο πιο παιδαριώδες το μήνυμα και πρωτόγονος ο τρόπος έκφρασής του, όσο πιο απλουστευτικό και προωρισμένο για μικρόνοες, τόσο πιο εύκολα θα γινόταν αποδεκτό χωρίς αντιδράσεις . “Alexander? Who’s the guy anyway? A hero? A hero my ass!”. Just that simple. And everybody would understand. Πώς; Τι επετεύχθη πριν 2.300 χρόνια από έναν μυστήριο στρατηλάτη και μερικές χιλιάδες συνοδοιπόρους του; "Who cares? Beam them up here all together and with just a pair of F-22 Raptors they will be fucked up in no time!"

Σε βλέπω να εξανίστασαι, αναγνώστη μου, να εξαγριώνεσαι. «Δεν είμαι εγώ αυτός που φωτογραφίζεις!». «Το παρατράβηξες!». «Από πού τα έβγαλες αυτά τα συμπεράσματα;». «Δεν σκέφτομαι έτσι!». «Με προσβάλλεις!».

Όχι εγώ, αγαπητέ μου, όχι εγώ. Η αφίσα. Σου σερβίρει τα αγγλικά της προνηπιακής ηλικίας για ευρηματικές αποστροφές του λόγου και μαγνητίζεσαι. Σε αποκαλεί από πάνω και «μωρό», μπέμπη, και συ υποκλίνεσαι ευχαριστώντας. That’s right. It's a matter of freedom. Freedom of choice....

Αφασία

Την αφίσα αυτή φωτογράφησα σε σταθμό του Μετρό. Πρόκειται για προσπάθεια ευαισθητοποίησης των γυναικών στο θέμα του καρκίνου του μαστού. Ως εδώ όλα καλά.

Τον σολοικισμό τον βλέπετε; "Ανεξαρτήτου ηλικίας"... Κάποτε, τέτοιου είδους λάθη ήταν αδιανόητα σε έγγραφα (από κείμενα κρατικών υπηρεσιών έως διαφημιστικά κείμενα) που θα πρέπει θεωρητικώς να έχουν υποστεί ένα στοιχειώδη έλεγχο προτού εκτεθούν (και εκθέσουν τους συντάκτες τους) σε κοινή θέα και ανάγνωση.

"Η ανεξάρτητος ηλικία", "της ανεξαρτήτου ηλικίας". Μα η ηλικία δεν είναι ανεξάρτητη, δεν είναι αυτό το πνεύμα του κειμένου της διαφήμισης. Να ανεξαρτητοποιηθεί από τι; Ήταν υποδουλωμένη και σε ποιον; Ο συντάκτης θέλει προφανέστατα να πει ότι ανεξαρτήτως ηλικίας (δηλ. συνολικά σε όλο το ηλικιακό φάσμα) ο καρκίνος του μαστού έρχεται δεύτερος ως αιτία θανάτου στις γυναίκες. Θέλετε να το πούμε νεοελληνικά; "Ο καρκίνος του μαστού είναι δεύτερη αιτία θανάτου στις γυναίκες, ανεξάρτητα από την ηλικία".

Ελπίζω στους ελάχιστους αναγνώστες αυτού του ιστολογίου να έχει ήδη γίνει κατανοητό το λάθος της έκφρασης. Ένα λάθος που επαναλαμβάνεται μονότονα τελευταία συνεχώς και πιο συχνά και τείνει, κατ΄αυτό τον τρόπο, να γίνει κανόνας. Θα κινδυνεύσει μια μέρα να θεωρηθεί φτωχός στα ελληνικά, αγράμματος, αυτός που θα πει "ανεξαρτήτως ηλικίας";

Ακόμα χειρότερα, αν πάει κανείς στο Google και αναζητήσει τις σελίδες στα Ελληνικά όπου υπάρχει ακριβώς η φράση "ανεξαρτήτου ηλικίας", του καταμετρούνται μερικές εκατοντάδες (697 αυτή τη στιγμή, 721 όταν γραφόταν το "Προσεχώς"). Ευτυχώς, το "ανεξαρτήτως ηλικίας" εμφανίζεται σε 18,200 σελίδες. Πάλι καλά...